‘Op’ Scheveningen is alles anders

Je bent hier:

Grenzend aan de Noordzee is een nieuwbouwontwikkeling substantieel anders dan waar dan ook in Nederland. VORM en de gemeente Den Haag staan voor een bijzondere opgave om de komende jaren nieuwbouwwijk DE ZUID in Scheveningen te realiseren. “Als het waait in Nederland, stormt het op Scheveningen. Daar moet je wat mee!”

Uniek stukje Nederland

Grenzend aan de duintoppen van het Scheveningse strand en de neerslaande golven van de Noordzee ligt een uniek stukje Nederland. De havens van Scheveningen zijn met recht een plek met historie: met herinneringen van velen. Daar op die plek, op een terrein ter grootte van 4 voetbalvelden, verrijst een compleet nieuwe woonwijk die straks veel weg heeft van de gevarieerde Zweedse architectuur in Malmö. “We komen wel vaker mooie locaties tegen, maar deze plek ….”, zegt Stefan van Eijl, projectleider van VORM. Hij valt aan het begin van het gesprek even stil. “ …deze plek verdient een prestigieuze, nieuwe bestemming. Dat is voor iedereen duidelijk!”

De Zuid

En die wens, die komt uit met een nieuwe woonwijk, met uiteindelijk 400 woningen “op Scheveningen”. De Zuid genaamd. De eerste fase is inmiddels afgerond: ZuidDuin en ZuidHaven. Het project ZuidKade is volop in uitvoering. VORM staat nu aan de start van de volgende fase-ontwikkeling en realisatie van ZuidZicht. Bij het publiek bekend als het project Mares.

“Los van het belang van woningbouw in Nederland, speelt er hier ook wel een andere, meer romantische dimensie: ‘Je zal er straks maar wonen, denk ik voortdurend’. Bewoners zien straks elke avond de zon in de zee zakken. Dat kan nooit vervelen, dat moet iets magisch zijn.”

"Het is een gekrioel van belangen die je allemaal heel zwaar wegen. En toch weet je: waar gebouwd wordt, daar vindt overlast plaats."

- Ronald Vink, Projectleider gemeente Den Haag

Belangen en grillen

Tot zover het idyllische verhaal. De dagelijkse realiteit is heel anders: woningbouwontwikkeling op deze iconische plek is geen sinecure. Het staat bol van verschillende belangen en ook de grillen van de natuur spelen een belangrijke rol. Hulpdiensten aan zee, openbaar vervoer, ondernemers op het strand en in de haven, toeristen en natuurlijk de bewoners. Ronald Vink, namens de gemeente verantwoordelijk voor het bouw- en woonrijp maken van de locatie: “Het is een gekrioel van belangen die allemaal heel zwaar wegen. En toch weet je: waar gebouwd wordt, daar vindt overlast plaats.”

De gemeente Den Haag en VORM staan dan ook voor een monsterklus. “Vooral in de precieze uitvoering. Het proces, de volgorde en afhankelijkheden. De vele stakeholders. Je staat hier letterlijk tegen de zee, met je neus of je rug, het is maar net hoe je het bekijkt. Met als extra factor dat op dit kleine gebied een beperkt aantal toevluchtswegen voor handen is.”

Stefan van Eijl lacht: “Dat maakt het natuurlijk uitdagend voor ons. Er spelen ontzettend veel factoren en actoren. Het zand en zoute water bijvoorbeeld dat door de lucht dwarrelt en terecht komt op de bouwplaats en de onvoorspelbare weersomstandigheden waarbij wind een zeer grote rol speelt.”

Ronald Vink: “Het is hier aan de rand van de Noordzee op piekmomenten een drukte van jewelste. En dat is niet voor niets. Het is hier prachtig. En dat beseft een ieder zich ter degen. (…) Om te zeggen dat we daarom onder een vergrootglas liggen, is misschien te dik aangezet, maar alle ogen zijn op ons gericht … hier “op Scheveningen” weten ze hoe belangrijk deze plek is.”

"Prachtig, maar bouwen aan zee vergt ander denkwerk voor ons als bouwer, en daarbij een andere bouwaanpak, dan elders in Nederland."

- Stefan van Eijl, projectleider voorbereiding bij VORM

Een veelbesproken locatie

In 2006 nam Scheveningen juist op deze bouwlocatie afscheid van het roemruchte transportbedrijf Norfolkline (tegenwoordig DFDS). De Engelse ferry-lijn gaf de haven 40 jaar lang kleur, maar kon ingeklemd tussen de Noordzee en de duinen niet verder uitbreiden. “Onder luid applaus en een erehaag vertrok de laatste ferry aan de horizon”, memoreert Ronald Vink. “Norfolkline had een aantal kleine bedrijfsgebouwen langs de Hellingweg, maar het meest interessant voor de toekomst van Scheveningen was het voormalige parkeerterrein van maar liefst 6 hectare. Daar wordt momenteel de nieuwe woonwijk ontwikkeld.” Een woonwijk stond in eerste instantie niet direct bovenaan het lijstje van dagdromers, ondernemers en de plaatselijke bevolking.

Ondernemend & praktisch

“Met schitterende zonsondergangen, schilderachtige wolkenluchten en kolkende golven in het achterhoofd rezen er grootse plannen. Van exclusieve hotelbestemmingen en een museum, het verbinden van noordelijk- en zuidelijk havenhoofden met een brug en tevens een cruiseterminal op het zuiderlijk hoofd, tot en met topkok-de-luxe-gedachtes. De plannen werden steeds wilder”, herinnert Ronald Vink zich nog. “Een Spaanse architect kwam in beeld en een plan om het noordelijk- en het zuidelijke havenhoofd met elkaar te verbinden en daarmee een reusachtige cruise terminal te realiseren. Maar dat kon helemaal niet. De brug zou dan langer open, dan dicht zijn …” Hij mijmert nog even door en zegt dan: “Dat zijn nu niet meer dan plannen die ‘op Scheveningen’ keihard zijn afgeschoten … Ik denk dat we hier ondernemend zijn, maar “at the end” vooral praktisch. Zo is het terrein de voorbije jaren ingevuld: tijdelijk met een mini-golfbaan en een circustent. Dergelijke plannen bleken beter uitvoerbaar dan de vele luchtkastelen die we voorbij hebben zien komen. Het is nu tijd voor een permanente invulling.”

Invloeden van de zee

Die bestemming is de woonwijk DE ZUID. “Prachtig, maar bouwen aan zee vergt ander denkwerk voor ons als bouwer, en daarbij een andere bouwaanpak, dan elders in Nederland”, legt Stefan van Eijl uit. “We moeten hier uit een ander vaatje tappen.” Hij wijst op een luchtfoto de plek nog maar eens aan. “Als het waait in Nederland, stormt het op Scheveningen. En die waarheid geldt in feite voor elk onderdeel in het bouwproces. Dat begint al met de fundering. Je probeert zoveel mogelijk het rondvliegende zand weg te houden en bent dus voortdurend de bekisting aan het schoonmaken voordat het beton gestort wordt. Dat is een heidens karwei. Tijdens het storten maken we gebruik van betonpompen met slangconstructies in plaats van hijskranen, die dat werk verrichten. We sluiten zoveel mogelijk windgevoelige elementen uit op de bouwplaats..”

Verderop in het bouwproces gelden dezelfde wetten: de grillen van de natuur moeten beteugeld worden. “We hebben een aantal vaste kranen die tot windkracht 6 hun werk kunnen doen, maar daar redden we het niet alleen mee. We maken gebruik van meerdere kleinere kranen, die stevig op hun poten staan. We nemen geen risico’s: het allerlaatste dat je wilt, is dat de bouw meerdere dagen stilligt.”

Net even anders in Scheveningen

De projectleider van VORM komt op dreef. Enthousiast vervolgt hij zijn verhaal: “Als we de gevels optrekken van de woningen, dan hebben we natuurlijk een reeks steigers nodig. Niet zomaar steigers, maar speciale, met verankerde steigerdelen. Dat is noodzakelijk, anders vliegen de houten planken door de lucht.” Er is gekozen voor de toepassing van pre-anodisatie op het aluminium om corrosie tegen te gaan. “Dat is geen overbodige luxe hoor. Het zoute water is hardnekkig voor woningbouw en leidt zonder aanpassingen onherroepelijk tot vroegtijdige roestvorming. Dat wil je niet!”

Hij lacht, als een avonturier die geniet van een volgende bestemming. “Op iedere andere bouwplaats nieten we de folie op normale wijze vast. Hier doen we dat met rvs-nietjes. Anders roesten ze in no-time weg en waait alles eraf. Het zijn van die kleine dingen, die van groot belang zijn aan zee. ”

Dat geldt ook voor de daken die straks gebouwd worden. Grind is uit den boze. “Zeker weten! Die houden met hun kieren het zand vast en dan worden de daken een soort mini-stranden, met als resultaat problemen in de afwatering. We zullen de daken dus mechanisch verankeren, met pluggen en schroeven in het beton. En daarbij de riolering voorzien van zandvangers.”

"Gaat het ons allemaal lukken? We moeten op zoveel borden tegelijk schaken. Dat is voor mij de grote uitdaging die zeker gaat lukken!"

- Ronald Vink, projectleider gemeente Den Haag

Bouwklaar maken en managen

Om DE ZUID naar de volgende fase te brengen, breekt nu een complexe periode aan. Grond moet verplaatst worden in het reeds bewoonde stadsdeel en tegelijkertijd wordt het oude Zuiderstrand-theater - om ruimte te maken - ontmanteld en met een nieuwe bestemming (cultureel centrum) in elkaar gezet in de gemeente Oss.

“Het is een continu proces van schakelen, met alles en iedereen hier op de uiterste punt”, onderstreept Ronald Vink van de gemeente. Voor hem zijn er voldoende aandachtspunten in de aankomende jaren. “Allereerst natuurlijk het openbare leven, met huidige bewoners en ondernemers als positief-kritische stakeholders die nauwlettend meekijken met ons. Wat dat betreft wordt het een hele operatie. We creëren letterlijk hoogteverschillen aan de kade, omdat we enerzijds met een stijgende zeespiegel en anderzijds met een toekomstige eis van 3-meter-boven-maaiveld-bouwen te maken hebben. Het één heeft natuurlijk met het ander te maken. Dat betekent dat de voordeur van de appartementen drie meter omhoog gaan. Al die voordeuren hangen tijdelijk in de lucht. En dat is best gecompliceerd. We gaan de Houtrustweg voor twee-derde aanleggen in 2024, en voorzien van alle nutsvoorzieningen in de toekomstige openbare ruimte. Zo realiseren we 2/3 deel van de straat en zorgen we ervoor dat de voordeuren voor de nieuwe bewoners bereikbaar blijven. Zo houden we de wijk zo goed mogelijk bereikbaar. Om dit mogelijk te maken, hebben we keerwanden van maar liefst vier meter hoog nodig. In 2025 nemen we de andere kant van de straat onder handen.”

Geen tijd en ruimte voor fouten

Zo op het uiteinde aan zee is nog meer om rekening mee te houden. “Denk bijvoorbeeld aan de ondergrondse transportleiding van de rioolzuivering in de Harmaspolder met een doorsnede van 2,5 meter. Hier zijn 17 gemeenten op aangesloten. Dan praat je over anderhalf miljoen mensen. Deze leiding loopt vlak langs de bouwlocatie. Dat luistert ontzettend nauw. Daar is geen tijd en ruimte om fouten te maken.”

En wat te denken van de dijklichamen, die niet alleen de droge voeten van de bewoners van Scheveningen bewaken, maar dienstdoen voor een heel achterland. Voor VORM is het alle hens aan dek: “We hebben te maken met oude basaltblokken van het voormalige afwateringskanaal, die rechtstreeks in zee uitmondde. Om een paal te kunnen boren moeten we eerst de stenen vergruizen, zodat we ervoor kunnen zorgen dat de dijklichamen voor Nederland sterk blijven.” Op het gronddepot wordt inmiddels het zand gestort dat her en der wordt opgegraven voor de verschillende werkzaamheden.

Topsport

Ronald Vink: “Het wordt door VORM getoetst, daarna door de gemeente gescreend en vervolgens ingezet voor de fundering en het verhogen van de Houtrustweg. Zo maken we werk met werk en hebben we zo min mogelijk ‘vliegbewegingen’ in het gebied. Want het laatste wat je wilt is een verkeersinfarct.”

Om dat te voorkomen, is het project in een stroomversnelling gekomen. Kort op de bouw wordt een deel van de openbare ruimte gerealiseerd, inclusief de parkeergarage en een keerlus voor de bus. Stefan van Eijl: “Dat is nu even zweten voor ons allen, maar daar hebben we het komende jaar enorm veel profijt van. Zo kunnen we sneller de appartementen bouwen, met minder hinder voor de rest van de buurt.”

Het blijft onveranderd een spannende tijd, zo beamen de twee mannen. “Gaat het ons allemaal lukken? We moeten op zoveel borden tegelijk schaken. Dat is voor mij de grote uitdaging die zeker gaat lukken!”, zegt Ronald Vink. “Het is topsport”, besluit Stefan van Eijl, “Het gaat hier over woningbouw en tegelijkertijd over zoveel meer. Dat maakt dit project uniek!”