VORM, Rochdale en gemeente Zaandam geven Poelenburg een ‘POOORT’ naar nieuw optimisme

Je bent hier:

Na jaren wachten, is het zover: de wijk Poelenburg in Zaandam krijgt een enorme impuls voor bestaande én nieuwe bewoners. De gemeente Zaandam en woningcorporatie Rochdale kozen voor een inspirerend woonconcept van VORM als boegbeeld voor de transformatie. ‘Met het project POOORT kan niemand er meer omheen. Hier wordt stevig geïnvesteerd in de revitalisering van het gebied.’

‘Niet een aanpakje, maar rigoureus aan de slag’, vat directeur Vastgoed van Rochdale, Eric Nagengast, de herstructurering in Zaandam-oost samen. 'We gaan iets doen wat voor iedereen zichtbaar is.' Het project POOORT (met drie o’s – red.) staat in de brede gebiedsontwikkeling van deze naoorlogse wijk symbool voor iets groots. Onze aanpak moet de ommekeer betekenen voor bewoners die al heel lang wachten op een upgrade van hun woonomgeving; een energie-impuls door hoogwaardige woningbouw en een palet aan programma’s rondom sociale cohesie. Het gevoel dat deze wijk het blijkbaar waard is om in te investeren, gaat vast en zeker iets doen met de bestaande bewoners.’

Van arbeidersbuurt naar uitdagende wijk

Poelenburg ooit gegroeid als stedelijk overloopgebied van Amsterdam, werd in de twintigste eeuw een thuis voor arbeiders, veelal met een migratieachtergrond, werkend in de Verkade- en Bruynzeelfabriek en de ADM-scheepswerf in Amsterdam. De nieuwbouwontwikkelingen in Zaandam-oost, bestaande uit hoge L-vormige galerijflats, werden na de bouw gezien als een geslaagde uitbreiding in de Randstad. Maar onder druk van werkloosheid en criminaliteit gleed Poelenburg af en werd het zelfs bestempeld als een van de twintig slechtste wijken van Nederland.

Wethouder wonen van de gemeente Zaandam, Harrie van der Laan, kent de negatieve benamingen die aan Poelenburg kleven en hekelt deze tegelijkertijd. ‘Dat doet iets met het vertrouwen en de eigenwaarde van bewoners, want je praat niet over een wijk, je hebt het in feite over de mensen die er wonen. Mensen die vaak met plezier en trots wonen in hun bestaande buurt.’

Het was wel duidelijk voor de gemeente Zaandam dat Poelenburg een impuls nodig heeft. In de brede woonvisie werd deze bekrachtigd, met de prioriteit op verduurzamen en het vernieuwen van het na-oorlogsvastgoed. Maar zoals zo vaak met planvorming en het vinden van de uiteindelijke consensus: het duurde vervolgens twaalf jaar voordat gemeente en marktpartijen echt een ‘go’ kregen om de wijk aan de A8 te vitaliseren.

Harrie van der Laan: ‘Dat heeft natuurlijk veel te lang op zich laten wachten. Heel wat wethouders hebben hierover gesproken en gehoopt dat ze uiteindelijk het startschot konden geven. Telkens was er een reden om de knoop niet door te hakken. Je kunt je voorstellen dat ik ontzettend blij ben dat we nu eindelijk gaan beginnen. en als we dan toch aan de slag mogen, dan direct middenin de wijk, zodat iedereen dit kan zien en het gevoel krijgt: ‘ze geloven in ons, het wordt beter!’ Dat is wat POOORT gaat doen.’

Rochdale, met een kleine veertigduizend woningen een belangrijke sociale verhuurder in Groot-Amsterdam, deelt de blijdschap van de gemeente. Eric Nagengast haalt nog eens opgelucht adem.

‘De afgelopen jaren is de kijk op het gebied meerdere malen veranderd. Dat was soms best ingewikkeld. Maar we hebben samen met de gemeente de knoop doorgehakt en besloten de bestaande flat te slopen en voor nieuwbouw te kiezen. De gemeente heeft een extra stuk grond vrijgegeven, zodat we hier nu woningbouw kunnen realiseren met een prettige buitenruimte. Mensen die in hun hoofd misschien al afscheid hadden genomen van Poelenburg willen hier nu blijven wonen, daar ben ik van overtuigd. Dat gaat voor een heel verfrissende dynamiek met de nieuwe bewoners zorgen.’

Wooncarrière

Maar zover is het nog niet. De huidige structuur in Poelenburg verdient aandacht, zo zegt de wethouder. ‘Met 60 procent sociale huur en veel mensen die niet leven, maar overleven, helt de balans op dit moment de verkeerde kant op. Daar gaan we in de vorm van een maatschappelijk programma en kwalitatieve woningbouw iets aan doen. We richten ons in de herstructurering van de wijk in een gezonde mix ook op koop en middelhuur, en daarmee op mensen die een wooncarrière kunnen maken in de bestaande en voor hen vertrouwde buurt, in plaats van mensen die als ze het een beetje beter krijgen met gierende banden wegrijden uit de wijk. Die insteek zal een enorme verandering teweeg brengen, daar ben ik van overtuigd.’

Manager Sociale Impact van VORM, Mo Sedighi, luistert aandachtig naar zijn partners van Rochdale en de gemeente Zaandam.

‘Ik ben ontzettend trots dat we het voor elkaar hebben gekregen om een betaalbaar, innovatief en duurzaam concept te ontwikkelen waar bestaande en nieuwe bewoners profijt van gaan hebben. een woonconcept voor mensen die geen grote portemonnee hebben, met meerdere onderdelen die een bijdrage leveren aan de leefbaarheid in de buurt.’

"Uit ervaring weet ik dat mensen zich in een dialoog serieus genomen voelen"

- Harrie Van der Laan, Wethouder Wonen gemeente Zaandam

Het stemt hem tevreden dat de bestaande bewoners straks voor dezelfde maandlasten in een woning kunnen leven ‘waar ze met trots over zullen praten op verjaardagsfeestjes’. ‘Dat zorgt voor eigenaarschap en verantwoordelijkheid in de buurt, die er nu vaak te weinig is. Dat klinkt heel logisch, en dat is het ook. Op dat principe spelen we in: mensen die trots zijn op hun woning besteden meer aandacht aan ‘hun’ buurt en dat gevoel moet verder gevoed worden. Daarom betrekken we omwonenden en potentiële nieuwe bewoners nu al bij het project dat op z’n vroegst over twee jaar pas staat. We laten buurtbewoners meedenken en meebeslissen over de invulling van de openbare ruimt en zullen op termijn ook het beheer ervan in gezamenlijkheid overleggen.’

VORM is expert op het gebied van participatie in (naoorlogse)wijken die voor nieuwbouw of herstructurering staan. Met eigen ontwikkelde tools als Kijk op de wijk (een datagedreven methode voor de ontwikkeling van leefbare plekken) en BuurtBoost (als gebiedsontwikkelaar actief in bestaande buurten met een aanpak om buurtontwikkeling op integrale wijze te versnellen) scant en analyseert VORM wijken met behulp van data, patronen en de input van bewoners. In Poelenburg gaat het net zo. ‘Als ontwikkelaar gaan we samen met de woningbouwcorporatie, de gemeente en de mensen aan de slag om de buurt toekomstbestendig te ontwikkelen. Dat is toch prachtig? Met zoveel kennis en enthousiasme, samen bouwen aan een mooier geheel waar de bewoners voorop staan! Dan moet het zeker een succes worden!’

Van tender naar toekomst

De integrale kijk op vitale buurten, bezien vanuit de bewoner, is een belangrijke reden waarom de gemeente Zaandam en Rochdale voor VORM kozen. Het slimme en sociale concept, in de tenderprocedure, kreeg de handen op elkaar van de uitvragers. ‘Met de data die VORM had verzameld, zijn lokale ondernemers uitgevraagd naar hun wensen en de obstakels die zij op dit moment zien. In de interviews kregen zij vragen als ondernemer, maar ook als mens. Tijdens die validatie is niet alleen heel veel informatie op tafel gekomen, maar ook direct een fijne verbinding ontstaan die perspectief biedt voor de toekomst van Poelenburg’, vertelt wethouder Harrie van der Laan. ‘Uit ervaring weet ik dat mensen zich in een dialoog serieus genomen voelen. Je moet ze een stem geven. Als we dat blijvend kunnen realiseren, dan komen we een heel eind.’

Mo Sedighi: ‘De ondernemers die we gevraagd hebben naar hun mening zijn nu al onze ambassadeurs van POOORT. en dat is een vereiste, wil je succesvolle vitale buurten vormgegeven. we gaan daarin als ontwikkelaar heel ver en komen niet alleen tot ruimtelijke woningen, maar ook tot casco-kluswoningen (omdat mensen dat graag willen) en multi generatiewoningen (omdat mensen ondanks alle ellende die ze soms hebben meegemaakt, toch verknocht zijn geraakt aan hun buurt en nooit meer weg willen).’

Goed voor elkaar

‘Verandering teweegbrengen kan alleen als je drie gedachtes centraal zet: gevoel van eigenaarschap, zelfvertrouwen en zelforganisatie. Vanuit deze principes hebben wij al onze keuzes gemaakt. we hebben letterlijk ruimte gemaakt voor bewoners om samen hun woonomgeving vorm te geven. Van gezamenlijke moestuinen tot buurtfeesten en taallessen. wij investeren in verbondenheid. Mijn ambitie is dat ontwikkelaars meer worden gezien als partijen die maatschappelijke verantwoordelijkheid nemen. Daar werk ik iedere dag aan vanuit mijn rol als Manager Sociale Impact binnen VORM.’

Hij vervolgt: ‘Goed voor elkaar betekent dat je niet alleen als ontwikkelaar je werk doet, maar dat alle betrokkenen – gemeente, corporaties, adviseurs én bewoners – samen bouwen aan een fijne leefomgeving waarin iedereen zich herkent’, aldus Sedighi.

Als Eric Nagengast naar het ontwerp kijkt, wijst hij op de poort in het gebouw. ‘Het karakteristieke element van dit gebouw is deze doorgang, die tot naamgever van het hele project gebombardeerd is. Die stedenbouwkundige ingreep is een krachtig statement, een gebaar dat we moeten zien door te trekken naar de hele wijk. Mensen gaan daar veel eigenwaarde aan ontlenen.’

Aan de slag

Een spannende periode volgt in 2025 en daarna in 2026 en 2027. Het worden jaren van de waarheid. De ambitie van Poelenburg is torenhoog en POOORT is letterlijk een vooruitgeschoven post in de transformatie. ‘Dé grote impuls voor Zaandam oost, riep Chris Kuijpers (secretaris generaal Volkshuisvesting en Ruimtelijke ordening – red.) op LinkedIn. Dat noem ik nog eens een compliment’, glundert de wethouder.

VORM broedt ondertussen op de verdere invulling van de openbare ruimte en de sociale structuur in Poelenburg, met in het achterhoofd dat stenen stapelen niet voldoende is om een aandachtswijk te veranderen in een toekomstbestendige buurt.

Een aantal zekerheden – zoals het Huis van de wijk, met daarin een nieuw te bouwen buurthuis, plus sociaal wijkteam, en bibliotheek – zorgen straks voor belangrijke ontmoetingen en essentiële educatie van bewoners en omwonenden van POOORT. Deze voorzieningen dragen bij aan een leefbare buurt en versterken de positie van inwoners op tal van terreinen zoals ontmoeten, meedoen en gezondheid.

Om dat goed neer te zetten, zoekt VORM een buurtverbinder, een ambassadeur uit de buurt. ‘we hebben een vacature uitstaan voor een persoon die we voor vijf jaar gaan aanstellen. Hij of zij gaat programma’s met én voor bewoners bedenken waarin de buurt participeert en bijdraagt aan de sociale cohesie. Bovendien gaan we bewoners met een afstand tot de arbeidsmarkt lesgeven en actief betrekken voor het onderhoud. Met onder andere taallessen en workshops over tuinieren.’

De Manager Sociale Impact lacht. ‘Dat is anders dan anders hè? en precies zoals wij graag willen ontwikkelen. we hebben efficiënte keuzes moeten maken met bijvoorbeeld parkeren en hebben slim gekeken naar de indeling van de woningen, en die ruimte in de begroting gebruikt om minstens zo belangrijke keuzes te maken die mensen niet alleen een dak boven het hoofd gaat bieden, maar verder gaan helpen in hun leven.’

De wethouder sluit het gesprek met energie af: ‘een van de groenste wijken in Groot-Amsterdam, met op het dak een bijzondere ontmoetingsplek voor omwoners, namelijk de grootste kruidentuin van Zaandam, dichtbij uitvalswegen en openbaarvervoer-voorzieningen, ondergaat een metamorfose met respect voor mensen en hun leefwensen… Daar wil je straks toch wonen!’