Circulair experiment als casestudy voor de woningbouw

De circulaire aanpak had grote gevolgen voor de bouwlogistiek. Materialen werden opportunistisch ingekocht zodra ze beschikbaar kwamen. Dat vergde snelle besluitvorming, vaak binnen enkele dagen, om kansen niet te missen. De rol van de werkvoorbereider van VORM werd hierdoor cruciaal. Die moest — in nauwe afstemming met de architect — voortdurend de balans zoeken tussen beschikbaarheid, certificering en de bouwvolgorde.

Het resultaat was een proces dat minder lineair verliep dan gebruikelijk. Soms moest de bouw wachten op materialen, soms werd geïmproviseerd met alternatieven. Dat vereiste nauwe samenwerking op de bouwplaats, waarbij details soms letterlijk op de muur werden geschetst. Voor VS betekende dit een verschuiving in rolopvatting: minder rigide sturen vanuit het tekenwerk, meer vertrouwen op de kennis en het vakmanschap van bouwers en leveranciers.

"Esthetiek ontstaat vaak vanzelf als een ambachtsman zijn werk goed kan doen", zegt Raaphorst. "Als een timmerman aangeeft dat hij een detail op een bepaalde manier steviger kan uitvoeren, dan vertrouw ik daarop. Het vraagt dat architecten hun controle deels loslaten en het gesprek aangaan met de bouwpraktijk. Dat levert vaak de mooiste oplossingen op."

De resultaten van Villa Residu spreken voor zich. De woning scoort met een MPG van 0,34 ruim 56 procent beter dan de wettelijke norm van 0,8. Daarmee bewijst het project dat circulair bouwen niet alleen een ideologische keuze is, maar ook aantoonbaar leidt tot betere prestaties binnen bestaande duurzaamheidskaders. Bovendien is de villa Paris Proof, wat betekent dat het in lijn is met de klimaatdoelen richting 2050.

Toch benadrukt Raaphorst dat dit slechts een tussenstap is. "We hebben doorgerekend dat circulariteit alleen niet genoeg is. Biobased materiaalgebruik is minstens zo noodzakelijk om méér te moeten doen, van lichtere constructies tot een veel bredere toepassing van biobased materialen."

De lage MPG-waarde van Villa Residu is niet alleen te danken aan het hergebruik van bouwmaterialen, maar ook aan de manier waarop ontwerp en bouwproces op elkaar zijn afgestemd. Door materiaalstromen vroegtijdig inzichtelijk te maken en elke keuze te toetsen op milieubelasting, werd voorkomen dat er 'verborgen CO2' in het project sloop. Zo werden de materiaallagen zoveel mogelijk losmaakbaar ontworpen, waardoor toekomstige vervangingen of transformaties de milieuscore niet opnieuw zwaar belasten.

Uit Villa Residu komen tal van lessen naar voren die relevant zijn voor woningcorporaties, gemeenten en ontwikkelaars. Circulair bouwen blijkt daarbij geen wondermiddel dat automatisch leidt tot lagere kosten, weet Raaphorst. "Certificering en logistiek brengen eerder extra complexiteit met zich mee. Het succes hangt sterk af van de beschikbaarheid en tijdigheid van materiaalstromen. Zonder betrouwbare depots en marktplaatsen blijft grootschalige opschaling moeilijk."

Daarnaast blijkt dat circulariteit en biobased bouwen samen moeten gaan om toekomstige klimaatdoelen te halen. "De rollen in het bouwproces zullen fundamenteel gaan verschuiven: werkvoorbereiders, leveranciers en co-makers worden sleutelspelers in plaats van louter uitvoerders. Tot slot is er behoefte aan scherpere regelgeving en prikkels." Raaphorst wijst in dat verband op de EU Taxonomie (een lijst van economische activiteiten die bijdragen aan het halen van het doel van de EU om in 2050 klimaatneutraal te zijn, red.). Ook pleit Raaphorst voor fiscale maatregelen zoals een verwijderingsbijdrage op nieuw materiaal, waardoor hergebruik aantrekkelijker wordt.

Wat zou VS achteraf anders doen? Voor Raaphorst ligt het antwoord in het interieur. "We hebben ons nu gericht op de buitenschil en het casco. De volgende stap is om ook keukens, badkamers en inbouwkasten circulair te ontwerpen en te bouwen. Als je dat doortrekt, kan er een woning ontstaan die niet alleen duurzaam is, maar ook een unieke beleving biedt. Dan wordt circulariteit bijna kunst."

Daarnaast gaat VS zich bij komende projecten nog meer op losmaakbaarheid en functievrij bouwen richten. "De echte monumenten zijn gebouwen die hun functie kunnen veranderen zonder hun kwaliteit te verliezen. Als je casco's ontwerpt die robuust, ruim en overgedimensioneerd zijn, kunnen ze eeuwenlang meegaan en telkens opnieuw getransformeerd worden. Dat is de ultieme circulaire strategie."

De lage MPG-waarde van Villa Residu is te danken aan het hergebruik van bouwmaterialen en de manier waarop ontwerp en bouwproces op elkaar zijn afgestemd.